Νιγηρία Μπόκο Χαράμ: Το ένοπλο ισλαμιστικό κίνημα

Το Ισλάμ εισήχθη στη βορειοανατολική Νιγηρία τον 11^ο αιώνα, από πλανόδιους εμπόρους και λόγιους. Σταδιακά άρχισε να βρίσκει μεγάλη απήχηση και στις τάξεις των φυλάρχων και των αξιωματούχων. Μέχρι τα μέσα του 14^ου αιώνα είχε εδραιωθεί ως επικρατούσα θρησκεία στο Σουλτανάτο του Kano.

Γράφει ο Μιχαήλ Εμμανουήλ Δημάκας

MSc in International Relations

Με την πάροδο των αιώνων συνέχισε να εξαπλώνεται και σε άλλες περιοχές της βόρειας και βορειοδυτικής Νιγηρίας. Περιοχές όπως η Katsina, η Zaria και η Zamfara.

Το Ισλάμ στη Νιγηρία

Κατά τα τέλη του 18^ου αιώνα, ο Shaihu Usman dan Fodio, ένας μουσουλμάνος μεταρρυθμιστής και σεΐχης της φυλής των Fulani, κήρυξε τζιχάντ. Ο ιερός πόλεμος ήταν εναντίον όλων των βασιλέων της φυλής των Hausa που δεν είχαν ασπαστεί το Ισλάμ. Φυλές που καθυπέταξε μετά από τετραετή πόλεμο και εγκαθίδρυσε το Χαλιφάτο του Sokoto.

Ο Shaihu Usman dan Fodio, είχε κατορθώσει να δημιουργήσει το μεγαλύτερο ισλαμικό κράτος στην αφρικανική ήπειρο τον 19^ο αιώνα. Η διακυβέρνηση του οποίου διέπετο από τις αρχές της Σαρία.

Η εξάπλωση του Ισλάμ συνεχιζόταν με γοργούς ρυθμούς. Με αποτέλεσμα να αποκτά αρκετούς πιστούς και στο νότο και μέχρι τα τέλη του 18^ου αιώνα είχε φθάσει ως το Lagos. Αρκετά συχνό ήταν και το φαινόμενο του εξισλαμισμού μελών της φυλής των Yoruba. Το Ισλάμ είχε εδραιωθεί πλέον και στο νότιο τμήμα και αποτελούσε το κυρίαρχο θρήσκευμα σε όλη τη Νιγηρία.

Η Βρετανική κυριαρχία στη Νιγηρία

Προς τα τέλη του 19^ου αιώνα σηματοδοτείται η εδραίωση της βρετανικής κυριαρχίας στη Νιγηρία. Το 1886 οι Βρετανοί ίδρυσαν τη Βασιλική Εταιρεία του Νίγηρα. Καθώς ήθελαν να επεκτείνουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες και να ισχυροποιήσουν τα επιχειρηματικά τους συμφέροντα. Στις αρχές του 20^ού τα εδάφη της χώρας πέρασαν υπό τον πλήρη έλεγχο των Βρετανών και η Νιγηρία ανακηρύχθηκε επισήμως σε βρετανικό προτεκτοράτο.

Οι Βρετανοί μισιονάριοι κατάφεραν να διαδώσουν τη χριστιανική θρησκεία στο νότιο τμήμα της χώρας. Ωστόσο η βρετανική πολιτική αναγνώρισης της μουσουλμανικής θρησκείας και της ισλαμικής παράδοσης. Παρόλα αυτά δεν δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για την περαιτέρω διάδοση του χριστιανισμού και στο βορρά.

Οι διαφορές σε Βορρά και Νότο

Έτσι, οι Βρετανοί, θεώρησαν πως ο βορράς και ο νότος αποτελούν ξεχωριστές κρατικές οντότητες. Με αυτόν τον τρόπο, προέβησαν σε μία νοητή διαίρεση της χώρας σε δύο τμήματα, σε καθένα από τα οποία ασκούσαν την εξουσία με διαφορετικό τρόπο. Στο βορρά η βρετανική εξουσία ασκείται από κοινού με τους μουσουλμάνους κληρικούς και τους τοπικούς αξιωματούχους.

Αντιθέτως, στο νότο οι βρετανικές νομοθετικές και διοικητικές εξουσίες εφαρμόζονταν σε απόλυτο βαθμό, χωρίς την παρέμβαση των τοπικών αξιωματούχων. Οι βρετανικές αρχές επεδίωκαν να διατηρήσουν το αποικιοκρατικό καθεστώς στη Νιγηρία. Για αυτό προσπάθησαν να παρέμβουν στην κοινωνική ζωή του τόπου, χωρίς ωστόσο να διαταράξουν τα μουσουλμανικά ήθη.

Ο Ισλαμικός Νόμος

Στο βόρειο τμήμα της Νιγηρίας, ο Ισλαμικός Νόμος εφαρμοζόταν απρόσκοπτα σε υποθέσεις αστικού δικαίου. Οι Βρετανοί αποικιοκράτες επέτρεψαν επίσης την εφαρμογή του Ισλαμικού Νόμου και σε ορισμένες περιπτώσεις αδικημάτων που ενέπιπταν στο ποινικό δίκαιο. Την ίδια ώρα καταργούσαν τις αυστηρότερες ποινές του. Ποινές όπως αυτή του λιθοβολισμού για πράξεις μοιχείας, του ακρωτηριασμού ή του αποκεφαλισμού για το αδίκημα της κλοπής.

Γενικά, θα μπορούσε να λεχθεί ότι οι βρετανικές αποικιακές πρακτικές έθεσαν τις βάσεις. Οι βάσεις αυτές χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου το Ισλάμ να καταστεί ένας ισχυρός θρησκευτικός, κοινωνικός και πολιτικός παράγοντας στο βορρά.

Νιγηρία Μπόκο Χαράμ: Η Ταυτότητα της Οργάνωσης 

 Η οργάνωση αποκαλείται επισήμως από τα μέλη της «Σουνιτική Ομάδα για Κήρυγμα και Τζιχάντ», ενώ είναι επίσης γνωστή και ως «Ισλαμικό Κράτος της Δυτικής Αφρικής».

Η ονομασία «Boko Haram» προέρχεται από τη γλώσσα Hausa, η οποία ομιλείται ευρέως στο βόρειο τμήμα της Νιγηρίας και στο Νίγηρα. Σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «η δυτική εκπαίδευση είναι απαγορευμένη». Αν και ορισμένοι συγγραφείς θεωρούν ότι η λέξη «boko» χρησιμοποιείται για να περιγράψει ολόκληρο το δυτικό πολιτισμό.

Για να κατανοήσουμε την ταυτότητα της Βoko Ηaram είναι απαραίτητο να εξετάσουμε κάποια γεωγραφικά και ανθρωπολογικά στοιχεία της Νιγηρίας.

Νιγηρία Μπόκο Χαράμ: Οι εθνοτικές ομάδες

Η Νιγηρία είναι το πολυπληθέστερο κράτος της αφρικανικής ηπείρου με πληθυσμό  209,735,650 κατοίκους και η έβδομη πιο πολυπληθής χώρα παγκοσμίως.

Η έκτασή της ανέρχεται σε 923,768 χλμ.², και εντός της επικράτειάς της συνυπάρχουν περισσότερες από 250 εθνοτικές ομάδες με κυρίαρχη αυτή των Hausa/Fulani, η οποία περιλαμβάνει τα ²/₃ του πληθυσμού που στην πλειονότητά του είναι μουσουλμανικός και βρίσκεται κυρίως στο βορρά.

Ακολουθούν οι Yoruba, που βρίσκονται στα νοτιοδυτικά και ασπάζονται το χριστιανισμό και το Ισλάμ και οι Igbo, που είναι εγκατεστημένοι στα νοτιοανατολικά και είναι ως επί το πλείστον χριστιανοί.

Λοιπές εθνοτικές ομάδες όπως οι Ijaw, οι Edo και οι Gwari αποτελούν μειονότητες. Από αυτό το συνονθύλευμα εθνοτικών ομάδων, εκτιμάται ότι το 75-80% των μελών της Βoko Ηaram προέρχεται από την εθνοτική ομάδα των Kanuri. Ενώ το 20% από την Hausa και το 5% είναι αυτόχθονες που επανεξισλαμίσθηκαν.

Νιγηρία Μπόκο Χαράμ: Μεγάλες διαφορές μεταξύ Βορρά και Νότου

Η Νιγηρία είναι μία χώρα όπου εντοπίζονται έντονες και πολυδιάστατες διαιρετικές τομές μεταξύ βορρά και νότου. Συγκεκριμένα στο βόρειο τμήμα της χώρας καταγράφονται τα υψηλότερα ποσοστά φτώχειας και αναλφαβητισμού. Δεν είναι λίγοι οι γονείς που επιλέγουν ως φορείς παροχής εκπαίδευσης για τα παιδιά τους τα μουσουλμανικά ιεροδιδασκαλεία.

Επίσης, αξιοσημείωτη είναι και η ανισότητα που παρουσιάζει η κατανομή του πλούτου στη χώρα. Το βόρειο τμήμα της Νιγηρίας βρίσκεται κοντά στη λίμνη Τσαντ. Η γεωγραφική περιοχή είναι πλούσια σε φυσικούς πόρους, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Αλλά δεν παρουσιάζει αντίστοιχη οικονομική ανάπτυξη, εν αντιθέσει με το νότιο τμήμα. Στο τμήμα αυτό διαρρέει ο ποταμός Νίγηρας, που αποτελεί το κέντρο της πετρελαϊκής βιομηχανίας και τη βάση των οικονομικών συμφερόντων της χώρας.

Συμπερασματικά, θα μπορούσε να λεχθεί ότι η Νιγηρία είναι μία χώρα, η οποία χαρακτηρίζεται από έντονη οικονομική ανισότητα. Αλλά και μεγάλη εθνοτική, πολιτιστική και θρησκευτική πολυμορφία.

Νιγηρία Μπόκο Χαράμ: Η Ιδεολογία της

 Σύμφωνα με την Boko Haram, η αποδοχή της δυτικής εκπαίδευσης θα οδηγούσε στην καταστροφή της ισλαμικής τάξης. Αυτό θα προκαλούσε διαφθορά και αναρχία στο βορρά της Νιγηρίας.

Η λύση που προτείνει είναι η εγκαθίδρυση ενός χαλιφάτου. Το οποίο θα εξαλείψει τα αίτια της ανέχειας στη Νιγηρία, που κατά τα μέλη της οφείλονται στους τρεις θεμελιώδεις πυλώνες του δυτικού πολιτισμού:

1. στην εκπαίδευση,
2. στην ιουδαιοχριστιανική παράδοση και
3. στη δημοκρατία.

Η Βoko Ηaram υποστηρίζει μία σαλαφιστική τζιχαντιστική ιδεολογία στην οποία προσπαθεί να συναρμόσει και άλλες ιδεολογίες που έχουν ως βάση την παγκόσμια τζιχάντ.

Nιγηρία Μπόκο Χαράμ: To ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της οργάνωσης

Αντίθετα με άλλες τζιχαντιστικές οργανώσεις, η Boko Haram έχει ως βασικό χαρακτηριστικό το «takfiri». Αυτό  σημαίνει ότι κατηγορεί ως αποστάτες όλους εκείνους που αντιτίθενται στην ιδεολογία της («kuffar») και τους θεωρεί εν δυνάμει εχθρούς της.

Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η ιδεολογία της έχει δεχθεί έντονες επιρροές από τον ηγέτη της Abubakar Shekau, Με τις ιδέες του οποίου δεν ταυτίζονταν όλα τα μέλη της πράγμα το οποίο οδήγησε σε έντονες αντιπαραθέσεις και αποσχιστικές τάσεις εντός της οργάνωσης.

Εν συντομία, ο κύριος στόχος της Boko Haram είναι να κηρύξει τζιχάντ προκειμένου να ιδρύσει ένα ισλαμικό κράτος στη Νιγηρία.

Νιγηρία Μπόκο Χαράμ: Η Δομή της

 Εικάζεται ότι η Boko Haram είναι μία οργάνωση με αποκεντρωμένη οργανωτική δομή. Κάτω από τον αρχηγό της ομάδας βρίσκεται ένα συμβούλιο («shura»), του οποίου ο αριθμός των ατόμων που το απαρτίζουν δεν είναι γνωστός. Κάθε μέλος του συμβουλίου είναι υπεύθυνο μίας επιτροπής («lajna») που με τη σειρά της είναι υπεύθυνη για τη λήψη αποφάσεων.

Τα μέλη του συμβουλίου μπορούν να ταξιδεύουν, τόσο εντός της επικράτειας της Νιγηρίας όσο και έξω από αυτή. Ενώ χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα για να επικοινωνούν ούτως ώστε να μην έρχονται σε άμεση επαφή μεταξύ τους.

Νιγηρία Μπόκο Χαράμ: Οι αρμοδιότητες των μελών

Επιπροσθέτως, κάθε μέλος του συμβουλίου ασκεί έλεγχο σε μία μονάδα που είναι επιφορτισμένη με ξεχωριστά καθήκοντα, τα οποία διαφέρουν ανάλογα με τον τομέα εξειδίκευσης.

Ειδικότερα, υπάρχουν μάχιμες μονάδες, μονάδες ειδικών σε εκρηκτικούς μηχανισμούς, μονάδες παροχής υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας, τμήματα αντικατασκοπίας και περιφρούρησης, καθώς και μονάδες παροχής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.

Η Boko Haram διαθέτει επίσης γραφείο τύπου και αποθήκες τροφίμων και όπλων. Όλες αυτές οι μονάδες υπάγονται στον έλεγχο διαφόρων διοικητών των οποίων οι ταυτότητες είναι μυστικές.

Η διοίκηση του Shekau

Όταν ο Shekau ανέλαβε την εξουσία, αποκέντρωσε την ηγετική δομή και διόρισε διοικητές πεδίου («qaid») για να ασκούν την εκτελεστική εξουσία. Στην ιεραρχία τούς διαδέχονται οι υποδιοικητές («munzirs») που ηγούνται των απλών μαχητών («maaskars») στις επιχειρήσεις.

Εντούτοις, πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι, υπό την ηγεσία του Shekau, η δομή της Βoko Ηaram είναι μάλλον συγκεντρωτική με μία ορισμένη ανεκτικότητα όσον αφορά στις αποφάσεις σε τοπικό επίπεδο.

Όσον αφορά στον αριθμό των μελών της, δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία. Το Υπουργείο Εξωτερικών των Η.Π.Α. εκτιμά ότι υπάρχουν αρκετές χιλιάδες μαχητών που αγωνίζονται για λογαριασμό της Βoko Ηaram.

Ωστόσο, πιστεύεται ότι τα τελευταία χρόνια η οργάνωση έχει αποδυναμωθεί σημαντικά λόγω των πρωτοβουλιών του Νιγηριανού Προέδρου Muhammadu Buhari για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, καθώς και εξαιτίας της ανεπάρκειας των τροφίμων στη βορειοανατολική Νιγηρία.

Οι Σχέσεις της με άλλες Τζιχαντιστικές Οργανώσεις

Αν και η ιδεολογία της Boko Haram έχει κατά κύριο λόγο τοπικό χαρακτήρα, την τελευταία δεκαετία είχε αναπτύξει σημαντικές διασυνδέσεις και συμμαχίες και με άλλες διεθνείς σαλαφιστικές τζιχαντιστικές οργανώσεις, οι οποίες διακρίνονται σε περιφερειακές και σε διεθνείς.

Αναφορικά με τις περιφερειακές συμμαχίες, ορισμένες από τις ομάδες με τις οποίες συνεργάστηκε η Boko Haram είναι το Κίνημα για την Μοναδικότητα και την Τζιχάντ στη Δυτική Αφρική (MUJWA), η  Ansar al-Din, η AQIM και η Al-Shabaab.

Μάλιστα φαίνεται να υπήρξε στενή συμμαχία με τις οργανώσεις MUJWA και AQIM, οι οποίες προσέφεραν τα στρατόπεδά τους που βρίσκονταν στις ερήμους του Νίγηρα και του Τσαντ στους μαχητές της Boko Haram, προκειμένου να λάβουν στρατιωτική εκπαίδευση, ενώ τους παρείχαν και σημαντικό στρατιωτικό εξοπλισμό.

Επίσης, υπάρχουν ενδείξεις ότι η AQIM και η οργάνωση Ansaru συνεργάστηκαν για κάποιο χρονικό διάστημα με την Boko Haram με σκοπό την απαγωγή ξένων αξιωματούχων.

Νιγηρία Μπόκο Χαράμ: Οι συμμαχίες

Πιθανολογείται ότι οι συμμαχίες της Boko Haram με οργανώσεις, όπως η AQAP και το Ισλαμικό Κίνημα στο Ουζμπεκιστάν (IMU) , προέκυψαν έπειτα από την πρωτοβουλία των Adam Kambar, Khalid al-Barnawi και Mamman Nur, οι οποίοι ενήργησαν ως διαμεσολαβητές.

Επίσης, αρκετά κινήματα-παραφυάδες του Ισλαμικού Κράτους φαίνεται να έχουν συνάψει στενή συμμαχία με την Boko Haram.

Για παράδειγμα, το Ισλαμικό Κράτος της Μεγάλης Σαχάρας, ένα αποσχισμένο τμήμα του Al-Mourabitoun που δραστηριοποιείται σε χώρες όπως το Μάλι, η Μπουρκίνα Φάσο και ο Νίγηρας, και το οποίο υπήρξε παρακλάδι του JNIM, παραμένει υποτεταγμένο στα συμφέροντα της Boko Haram.

Τέλος, όσον αφορά στις διεθνείς συμμαχίες της Boko Haram, ξεχωρίζουν αυτές με την Al-Qaeda και με το ISΙS.

Πηγές

14. ‘’Al-Qaeda in the Land of the Islamic Maghreb (AQIM)’’, στο: globalsecurity.org.
15. Andrew Heywood, Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτική στην Παγκόσμια Εποχή, μετάφραση-επιμέλεια: Χρίστος Φραγκονικολόπουλος-Φίλιππος Προέδρου, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2013.
16. Anne-Clémentine Larroque, Η Γεωπολιτική των Ισλαμισμών, μετάφραση: Γιάννης Σιδέρης, Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα, 2019.
17. Carlos Echeverría Jesús, ‘’El Desafío Terrorista de Boko Haram en Nigeria’’, Documento de Investigación, Colección: Grupos Militantes de Ideología Radical y Carácter Violento Región “África Subsahariana” Número 01, Instituto Español de Estudios Estratégicos, 2014, στο: ieee.es.
18. Chambers Dictionary of World History, Chambers Harrap Publishers Ltd, Edinburgh, 2005.
19. Daniel Flynn, ‘’Understanding Boko Haram’’, College of Liberal Arts & Social Sciences Theses and Dissertations. 223, 2017, σελ.31, στο: library.depaul.edu.
20. Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τόμος 20, Εκδόσεις «Δομή» Α.Ε., Αθήνα, 2005.
21. Ibrahim Haruna Hassan, ‘’An Introduction to Islamic Movements and Modes of Thought in Nigeria’’, PAS/ISITA Working Papers Number 1, 2015.
22. ‘’Islamic Movement of Uzbekistan (IMU) Islamic Party of Turkestan’’, στο: globalsecurity.org.
23. John Campbell, ‘’Boko Haram: Origins, Challenges and Responses’’, NOREF Norwegian Peacebuilding Resource Centre, Policy Brief, October 2014.
24. Loretta Napoleoni, Ο Ισλαμιστικός Φοίνικας Το Ισλαμικό Κράτος και οι Γεωπολιτικές Ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή, μετάφραση: Σώτη Τριανταφύλλου, Πατάκης, Αθήνα, 2014.

Αγγλική Βιβλιογραφία

14. Marc-Antoine Pérouse de Montclos, ‘’Boko Haram and Politics: From Insurgency to Terrorism’’, ‘’Boko Haram: Islamism, Politics, Security and the State in Nigeria’’, ed. Marc-Antoine Pérouse de Montclos, African Studies Centre (ASC), Institut Français de Recherche en Afrique (IFRA), West African Politics and Society Series, Vol. 2, African Studies Centre, 2014.
15. Nigeria, ‘’Despite Decades of Funding, Literacy Level in the Northern States Remains Low’’, στο: www.guardian.ng.
16. ‘’Nusrat-ul-Islam Ansar al Din (Defenders of the Faith)’’, στο: globalsecurity.org.
17. William McCants, ISIS Η Αποκάλυψη Η Ιστορία, η Στρατηγική και το Όραμα για την Ημέρα της Κρίσης του Ισλαμικού Κράτους, μετάφραση: Αλέξανδρος Ηλιόπουλος, Εκδόσεις Πεδίο, Αθήνα, 2016.
18. Πάπυρος Larousse, Το Παπυράκι, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα, 2003.
19. Ricardo Laremont, Hrach Gregorian, ‘’Political Islam in the West Africa and the Sahel’’, Military Review, January-February 2006.
20. Roberto Muelas Lobato, ‘’Boko Haram: La Insurgencia Yihadista Contra la «Educación Occidental» en Nigeria’’, Instituto Español de Estudios Estratégicos, 17/1/2020, στο: www.ieee.es.
21. Roman Loimeier, Boko Haram: ‘’The Development of a Militant Religious Movement in Nigeria’’, Africa Spectrum, 2012.
22. ‘’Those Who Sign With Blood Masked Battalion/el-Moulethamine Battalion Jamaat Tawhid Wal Jihad fi Garbi Afriqqiya Movement for Unity and Jihad in West Africa MUJWA/MUJAO’’, στο: globalsecurity.org.

Διαδικτυακοί Τόποι

1.     www.africacenter.org.
2.      www.pewforum.org.
3.      www.researchgate.net.
4.      www.statoids.com.
5.       www.warontherocks.com.
6.       www.worldometers.info.