Από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, η Κίνα αύξησε σταθερά τον άμεσο δανεισμό της προς τις αναπτυσσόμενες χώρες – συχνά με τις δρακόντειες προϋποθέσεις. Η αναστολή του χρέους κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αν και σημαντική, δεν θα λύσει αυτό το πρόβλημα.
Η πανδημία αντιμετωπίζει τις υπερχρεωμένες φτωχές χώρες με ένα μοιραίο δίλημμα που αναγκάζεται να επιλέξει εάν θα «συνεχίσει να πληρώνει προς το χρέος ή να ανακατευθύνει πόρους για να σώσει ζωές και τα προς το ζην.
Το μορατόριουμ
Ένα τέτοιο μορατόριουμ θα σώσει την Αιθιοπία – μία από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου – 1,7 δισεκατομμύρια δολάρια μεταξύ Απριλίου 2020 και τέλους του έτους και 3,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων εάν παραταθεί μέχρι το τέλος του 2022. Μια αποτελεσματική απάντηση COVID-19, σημείωσε, θα κοστίσει 3 $ δισεκατομμύριο.
Ένα μορατόριουμ για το χρέος έσωσε την Αγκόλα, τουλάχιστον για τώρα. Μαζί με το Τσαντ, τη Δημοκρατία του Κονγκό, τη Μαυριτανία και το Σουδάν, η Αγκόλα υπέστη σοβαρή οικονομική πίεση, λόγω της κατάρρευσης των τιμών των εμπορευμάτων που προκλήθηκε από την κρίση του COVID-19.
Περίπου το 70% των επηρεαζόμενων πληρωμών – αξίας περίπου 8 δισεκατομμυρίων δολαρίων – οφείλονται στην Κίνα, η οποία κατέχει το 62% του επίσημου διμερούς χρέους της Αφρικής. Αυτό δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη: από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, η Κίνα αύξησε σταθερά τον άμεσο δανεισμό της στις αναπτυσσόμενες χώρες. Για τους 50 πιο χρεωμένους αποδέκτες αυτού του δανεισμού, το μέσο απόθεμα χρέους που οφείλεται στην Κίνα αυξήθηκε από λιγότερο από 1% του ΑΕΠ το 2005 σε περισσότερο από 15% το 2017.
Σοβαροί κίνδυνοι
Αυτό ενέχει σοβαρούς κινδύνους. Για αρχάριους, οι Κινέζοι δανειστές τείνουν να θέτουν πιο επαχθείς όρους δανεισμού – υψηλότερα επιτόκια, μικρότερες λήξεις – από τις πολυμερείς τράπεζες ανάπτυξης. Τον Απρίλιο του 2020, ο πρόεδρος της Τανζανίας John Magufuli φέρεται να απείλησε να ακυρώσει ένα έργο 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων που ξεκίνησε από τον προκάτοχό του, επειδή η κινεζική χρηματοδότηση συνοδεύτηκε από όρους που «δέχεται μόνο ένας μεθυσμένος»
Επιπλέον, το μεγαλύτερο μέρος του διμερούς δανεισμού της Κίνας πραγματοποιείται από τις λεγόμενες τράπεζες πολιτικής και τις κρατικές εμπορικές τράπεζες, οι οποίες μπορεί να ελέγχονται από το κινεζικό κράτος, αλλά λειτουργούν ως νομικά ανεξάρτητες οντότητες και όχι ως κρατικοί δανειστές.
Επιπλέον, λόγω της σκοτεινής κατάστασής τους – ούτε επίσημες ούτε ιδιωτικές – οι κινεζικές τράπεζες τείνουν να διαπραγματευτούν εκ νέου διμερώς και κρυφά δάνεια. Αυτό ίσχυε για τη συμφωνία της Ζάμπια με το CDB, την οποία η Κίνα θεωρεί εμπορικό πιστωτή. Αρνούμενος να λάβει υπόψη τις εκκλήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας και της G20 για συμμετοχή του CDB στο DSSI ως επίσημος διμερής δανειστής, η Κίνα επέμεινε ότι η αναστολή των πληρωμών για υπηρεσίες χρέους πραγματοποιήθηκε «σε εθελοντική βάση και σύμφωνα με τις αρχές της αγοράς».
Οι Κινέζοι δανειστές, από την άλλη πλευρά, ήταν πρόθυμοι να χορηγήσουν δάνεια σε φτωχές αφρικανικές χώρες χωρίς να απαιτήσουν πολλά όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις της διακυβέρνησης και τα μέτρα κατά της διαφθοράς. Το αποτέλεσμα ήταν έργα που δεσμεύονται από δρακόντειες συνθήκες δανεισμού, ακριβά για τη λειτουργία τους και απίθανο ποτέ να παράγουν αξιοπρεπείς αποδόσεις.
Η σημασία της αναστολής χρέους
Η αναστολή του χρέους κατά τη διάρκεια της κρίσης COVID-19 μπορεί να προσφέρει προσωρινή ανάπαυση στις φτωχές χώρες, απελευθερώνοντας κεφάλαια για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Αλλά δεν θα λύσουν τα προβλήματα χρέους αυτών των χωρών. Αντίθετα, το τέλος της αναστολής θα μπορούσε να προκαλέσει ένα κύμα συγχρονισμένων αθετήσεων υποχρεώσεων, απαιτώντας από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και άλλα πολυμερή ιδρύματα να παρέμβουν.
Η βιώσιμη αντιμετώπιση αυτών των κινδύνων χρέους απαιτεί ένα νέο διεθνές πλαίσιο. Ο εκλεγμένος Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν θα πρέπει να ηγηθεί του τρόπου δημιουργίας ενός που να μπορεί να διαχειριστεί τις επιπτώσεις από το Κινεζικό αρπακτικό δανεισμό. Σε τελική ανάλυση, το να λογοδοτεί η Κίνα για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές της είναι ένας από τους λίγους τομείς όπου υπάρχει ευρεία διμερής συμφωνία στις Ηνωμένες Πολιτείες και οι ενέργειες της Κίνας στη χρηματοδότηση είναι ακόμη λιγότερο διαφανείς – και δυνητικά πιο καταστροφικές.